Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV: Giải pháp không khả thi, việc rút bảo hiểm xã hội một lần sẽ tăng
Việc không cho người lao động quyền được lựa chọn rút bảo hiểm xã hội một lần cần phải cân nhắc kỹ.
Sáng 27/5, thảo luận về quy định hưởng bảo hiểm xã hội một lần trong dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), nhiều đại biểu cho rằng cả hai phương án Chính phủ trình đều chưa phải là phương án tối ưu, chưa giải quyết được triệt để tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần.
Không chọn Phương án 2 với quan điểm “chúng ta giữ chân người lao động bằng sự ưu việt và lợi ích của bảo hiểm xã hội chứ không phải bằng cách giữ 50% số tiền ít ỏi của người lao động”, nhưng đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh (Thành phố Hồ Chính Minh) cho biết cũng rất băn khoăn với Phương án 1, vì những người đóng bảo hiểm xã hội sau ngày Luật này có hiệu lực sẽ không còn được lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần.
Theo bà, chúng ta dường như quay lại với phương án luật năm 2014 khi chưa sửa đổi, bổ sung Điều 60 đối với nhóm những người tham gia bảo hiểm xã hội sau khi Luật này có hiệu lực. Tuy nhiên, chúng ta lại chưa lường hết phản ứng của xã hội đối với quy định mới này. Trong khi chúng ta chưa có chính sách chăm lo hữu hiệu, người lao động vẫn còn mong muốn rút bảo hiểm xã hội một lần để lo cho những bức thiết của cuộc sống trước mắt, khi bản thân và gia đình bị ốm đau, họ phải nhắm mắt vay "tín dụng đen". Việc không cho người lao động quyền được lựa chọn rút bảo hiểm xã hội một lần cần phải cân nhắc.
Bà cho rằng, nếu chưa có phương án tối ưu, đề nghị giữ nguyên như quy định hiện hành để tránh sự xáo trộn xã hội và cho người lao động được lựa chọn, kể cả việc tham gia bảo hiểm xã hội trước hay sau khi luật này có hiệu lực thi hành.
Đại biểu đề xuất một chính sách có thể hạn chế người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần, đó là giao cho Bảo hiểm xã hội phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội cho người lao động vay không lãi suất, hoặc lãi suất rất thấp và mức vay tối đa bằng số tiền người lao động được hưởng nếu rút bảo hiểm xã hội một lần. Sổ bảo hiểm xã hội như một sự đảm bảo cho khoản vay của người lao động nên thủ tục phải hết sức đơn giản, không phải chứng minh tài sản và thu nhập. Trường hợp người lao động không đồng ý vay thì nên cho người lao động được rút bảo hiểm xã hội một lần.
Thảo luận tại hội trường, nhiều ý kiến đồng tình với quy định tại Phương án 1. Theo đó, người lao động tham gia bảo hiểm xã hội trước khi Luật có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025), sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm và có đề nghị thì được hưởng bảo hiểm xã hội một lần như quy định hiện hành. Người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày Luật có hiệu lực trở đi thì không được áp dụng quy định này.
Đại biểu Trần Thị Khánh Thu (Thái Bình) phân tích, theo báo cáo của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, đến tháng 4/2024, số người nghỉ việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần cao nhất từ trước đến nay. Dự báo nếu theo đà này, đến năm 2024 có khoảng 1,4 triệu người hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Giai đoạn 2016-2021, trung bình mỗi năm chỉ có hơn 700 nghìn người và riêng năm 2022 có gần 900 nghìn người hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Tính đến ngày 31/12/2023, số người nghỉ việc, hưởng bảo hiểm xã hội một lần tăng 20,58%. Điều này có nghĩa là hàng triệu người lao động ra khỏi lưới an sinh và không được đảm bảo cuộc sống sau này.
Phương án 1 cơ bản đảm bảo tính kế thừa quy định hiện hành, không gây xáo trộn trong xã hội, hạn chế được tình trạng một số bộ phận người tham gia bảo hiểm xã hội có nhiều lần hưởng bảo hiểm xã hội một lần thời gian qua; có hướng tới việc khi có việc làm, có thu nhập thì sẽ tham gia bảo hiểm xã hội để tích lũy cho tương lai khi về già.
Đại biểu đề nghị, nếu chọn Phương án 1, cần có giải pháp khắc phục các hạn chế đã nêu và về lâu dài cần có định hướng truyền thông tham gia bảo hiểm xã hội để hướng đến chế độ an sinh bền vững cho người lao động khi ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, bảo hiểm y tế và lương hưu khi về già. Việc khuyến khích tham gia và không hưởng bảo hiểm xã hội một lần còn phụ thuộc vào tình trạng phát triển kinh tế - xã hội, cũng như đối tượng lao động nào. Đại biểu đề xuất cần tham khảo thêm các nước đã áp dụng quy định này cho phù hợp với hiện tại và lâu dài.
Trong khi đó, đại biểu Trần Thị Hoa Ry (Bạc Liêu) cho rằng Phương án 1 vẫn cần bổ sung đánh giá tác động kỹ hơn, toàn diện hơn. Đặc biệt là ý kiến của người lao động về vấn đề này trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp phá sản, giải thể và ngừng hoạt động tăng mạnh, tình trạng cho nghỉ việc, cắt giảm lao động diễn ra tại nhiều địa phương.
Trong tháng Tư vừa qua, số rút bảo hiểm xã hội một lần đã lên đến trên 121 nghìn, tăng 39% trong quý I/2024. “Đây là mức tăng cao nhất trong nhiều năm qua. Nếu không có giải pháp thực sự có hiệu quả, khả thi thì chắc chắn trong thời gian tới việc rút bảo hiểm xã hội một lần sẽ tăng thêm”, đại biểu lưu ý.
Theo bà, báo cáo cho rằng Phương án 1 không làm ảnh hưởng đến 18 triệu lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội là chưa chính xác và chưa tính đến số lượng người rút bảo hiểm một lần sẽ tiếp tục tăng sau ngày Luật này có hiệu lực.
Nhất trí cơ bản theo Phương án 2, nhưng theo đại biểu, phương án này vẫn cần tiếp tục hoàn thiện. Thứ nhất là không nên quy định sau 12 tháng mới nghiên cứu, xem xét việc rút bảo hiểm xã hội một lần của người lao động. Bởi vì việc rút bảo hiểm xã hội một lần nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách của người lao động khi mất việc làm, cuộc sống gặp nhiều khó khăn, nên đề xuất giảm xuống từ 3-6 tháng để đảm bảo cho người lao động duy trì cuộc sống trong điều kiện khó khăn như vậy.
Thứ hai, liên quan đến nội dung người lao động có yêu cầu thì giải quyết một phần nhưng tối đa là 50% trong tổng số quỹ hưu trí và tử tuất, đại biểu tỉnh Bạc Liêu chỉ ra rằng, quy định trong chính sách không rõ ràng. Bà đề nghị đối với vấn đề này nên kết hợp giữa Phương án 1 và Phương án 2. Đó là người lao động có quyền rút bảo hiểm một lần nhưng đối với khoản trực tiếp 8% do người lao động đóng.
Như vậy đảm bảo nguyên tắc có đóng, có hưởng, người lao động chỉ đóng trực tiếp 8%, còn 14% là do người sử dụng lao động đóng; 14% xem như là nguồn đóng góp để người lao động đảm bảo cho hưu trí sau này và chỉ được hưởng khoản này khi đủ điều kiện được chế độ trợ cấp hưu trí.
Việc cho phép người lao động rút bảo hiểm một lần như trong thời gian qua, cả hai khoản đóng trên, tạo tâm lý muốn rút bảo hiểm xã hội một lần để hưởng thêm 14% mà họ không trực tiếp đóng. Trong khi mục tiêu của chúng ta nhằm đảm bảo an sinh xã hội nên cần hạn chế việc rút bảo hiểm xã hội một lần để đảm bảo cho chế độ hưu trí.
Đại biểu cũng cho rằng, nếu khó khăn, chúng ta nên có đề án và tính đến chính sách cho vay an sinh xã hội để hỗ trợ cho người lao động.
Tán thành với đại biểu Trần Thị Hoa Ry, trong phần tranh luận của mình, đại biểu Phan Thái Bình (Quảng Nam) nhấn mạnh, nhu cầu rút bảo hiểm xã hội một lần là nhu cầu thực tế, cấp thiết và hợp pháp, hợp lý của người lao động, không phụ thuộc vào thời điểm đóng bảo hiểm xã hội là trước hay sau Luật này có hiệu lực. Do vậy, để phát huy tối đa ưu điểm và hạn chế tối đa nhược điểm của cả hai phương án, đại biểu đề xuất phương án 3, giống như đại biểu Hoa Ry đã nêu, tức là tích hợp giữa phương án 1 và 2. Như vậy, chúng ta sẽ giải quyết được bài toán trước mắt theo yêu cầu của người lao động và giải quyết được bài toán lâu dài, đảm bảo an sinh xã hội./.
