Các làng nghề không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn góp phần định hình bản sắc Thăng Long Hà Nội, đồng thời trở thành điểm du lịch văn hóa của Thủ đô.
Hà Nội sở hữu hệ thống làng nghề phong phú bậc nhất cả nước với hơn 1.350 làng nghề và làng có nghề, trong đó, hơn 300 làng nghề truyền thống đã được công nhận. Những làng nghề này không chỉ là biểu tượng văn hóa mà còn là trụ cột kinh tế, góp phần định hình bản sắc Thăng Long Hà Nội, đồng thời trở thành điểm du lịch văn hóa của Thủ đô.
Làng gốm Bát Tràng, thuộc xã Bát Tràng, Hà Nội là một trong những làng nghề gốm lâu đời và nổi tiếng Việt Nam, hình thành từ thế kỷ XIV-XV.
Trải qua những thăng trầm của lịch sử, đến nay, gốm Bát Tràng vẫn giữ được những vẻ đẹp độc đáo và tinh xảo trong từng sản phẩm, đưa gốm sứ Bát Tràng ngày càng hội nhập và phát triển trên thị trường thế giới.
Các dòng sản phẩm chính của gốm Bát Tràng gồm: Đồ thờ cúng: lư hương, bát hương, đỉnh đồng men rạn, chân đèn, đôn sứ…; đồ gia dụng: bát đĩa, ấm chén, nồi niêu, chum vại…; gốm trang trí: lọ hoa, tượng gốm, phù điêu, tranh gốm...; gốm mỹ nghệ: các sản phẩm nghệ thuật sáng tạo theo yêu cầu của thị trường trong và ngoài nước.
Hiện nay, các sản phẩm gốm Bát Tràng đang ngày càng trở lên phong phú và đa dạng, bên cạnh mặt hàng truyền thống Bát Tràng còn sản xuất nhiều sản phẩm mới đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng trong nước và các sản phẩm xuất khẩu theo đơn đặt hàng.
Năm 2019, nghề gốm Bát Tràng được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia. Tháng 2/2025 làng nghề gốm sứ Bát Tràng được công nhận là thành viên Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới. Đây là một trong hai làng nghề đầu tiên của Việt Nam tham gia vào mạng lưới này, góp phần quảng bá tinh hoa nghề và xúc tiến thương mại cho Hà Nội trong thời gian tới.
Nằm ở phía Nam Thủ đô Hà Nội, làng nghề tăm hương Quảng Phú Cầu được biết đến như nơi duy trì kỹ nghệ sản xuất hương truyền thống hiếm hoi còn lại của Hà Nội. Cùng với sự phát triển của nhu cầu trải nghiệm văn hóa bản địa, làng nghề Quảng Phú Cầu đang dần chuyển mình sang hoạt động du lịch, trở thành điểm đến thu hút du khách trong nước và quốc tế.
Không biết từ bao giờ, Quảng Phú Cầu trở thành một trong những làng nghề nổi bật ở vùng ngoại ô Thủ đô, trở thành niềm tự hào của người dân nơi đây. Để làm ra một nén hương, người thợ phải làm nhiều công đoạn từ chẻ tre (hoặc vầu), vót tăm, nhuộm chân hương, làm thân hương, phơi khô và đóng gói. Hương Quảng Phú Cầu từ lâu đã nổi tiếng với chất lượng và mẫu mã đa dạng, bởi người làm nghề ở Quảng Phú Cầu luôn cẩn thận, kỹ càng trong việc chọn nguyên liệu và nêu cao trách nhiệm giữ nghề truyền thống.
“Làm nghề mà một công đôi việc, vừa kinh doanh tăm hương, vừa phục vụ khách du lịch thì quá tuyệt vời. Trước đây, cơ sở hoàn toàn làm tăm hương bằng tay nay chuyển sang làm bằng máy để nâng cao năng suất, đòi hỏi kỹ thuật cao hơn. Việc phơi hương cũng được cải tiến trong cách sắp đặt để phục vụ thị hiếu của du khách chụp ảnh”, chủ cơ sở tăm hương Long Hòa Nguyễn Hữu Long chia sẻ.
Hiện nay, Hợp tác xã hương Quảng Phú Cầu có hơn 3.000 hộ tham gia sản xuất, với nhiều sản phẩm OCOP đạt 3 sao (hương nén, hương nụ, hương vòng) và 4 sao (nụ quế từ bi hương, nụ trám từ bi hương, nụ trầm từ bi hương, hương vòng).
Hương Quảng Phú Cầu có màu sắc và mùi hương đặc trưng, thơm nhưng không quá nồng, ít khói, cháy rất lâu, đặc biệt là an toàn với sức khỏe. Ngoài nhu cầu tìm hiểu văn hóa của người Việt qua nghề làm hương, nhiều du khách, đặc biệt là khách nước ngoài mong muốn người dân làng nghề Quảng Phú Cầu bên cạnh việc đưa máy móc vào sản xuất để nâng cao năng suất, sản lượng cần song song giữ lại cách làm nghề truyền thống hoàn toàn thủ công để giới thiệu cho du khách, giúp họ tìm về ngọn nguồn nghề truyền thống của người Việt.
Nén hương được coi là cầu nối giữa cuộc sống hiện tại và thế giới tâm linh trong văn hóa Việt, Quảng Phú Cầu là một làng nghề đang giữ gìn nét đẹp văn hóa đó. Những năm gần đây, khi người dân Quảng Phú Cầu biết phát huy thế mạnh của làng nghề để phát triển du lịch, đáp ứng nhu cầu tham quan, chụp ảnh của du khách, góp phần tạo thêm sức hút lớn, đem lại sức sống mới cho làng nghề.
Không chỉ là trung tâm sản xuất gốm, Bát Tràng còn trở thành điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước.
Một trong những hoạt động được du khách yêu thích nhất khi đến Bát Tràng là tự tay làm gốm. Các xưởng gốm tại đây luôn sẵn sàng hướng dẫn du khách từ khâu nặn đất, tạo hình trên bàn xoay, trang trí họa tiết đến công đoạn tráng men và nung gốm. Đây không chỉ là một trải nghiệm thú vị mà còn giúp du khách hiểu rõ hơn về sự kỳ công và tâm huyết của những người thợ làm gốm.
Chợ gốm Bát Tràng là điểm dừng chân lý tưởng cho những ai muốn mua sắm các sản phẩm gốm sứ chất lượng. Với hàng trăm gian hàng bày bán đa dạng các loại gốm, từ những vật dụng nhỏ xinh như chén, bát, ly tách cho đến những tác phẩm nghệ thuật cầu kỳ, nơi đây thực sự là thiên đường cho những tín đồ yêu thích đồ gốm.
Bên cạnh gốm sứ, Bát Tràng còn lưu giữ nhiều dấu ấn kiến trúc cổ, điển hình là nhà cổ Vạn Vân - một không gian trưng bày và bảo tồn các sản phẩm gốm sứ qua các thời kỳ. Ngôi nhà được xây dựng theo kiến trúc cổ Bắc Bộ, với cột gỗ lim, mái ngói đỏ và sân gạch truyền thống. Bên trong nhà là một bộ sưu tập đồ gốm quý hiếm, có niên đại từ thế kỷ XV đến nay, giúp du khách hiểu hơn về sự phát triển của nghề gốm Bát Tràng qua từng thời kỳ.
Những năm gần đây, người làng Quảng Phú Cầu chung tay xây dựng du lịch làng nghề, thu hút được rất nhiều du khách về tìm hiểu những giá trị văn hóa đặc sắc. Các sân phơi tăm hương rực rỡ sắc màu cũng trở thành điểm check-in hấp dẫn, thu hút các nhiếp ảnh gia, khách du lịch tìm đến chụp ảnh. Đặc biệt, dịp Tết, làng hương trở thành địa điểm chụp ảnh với áo dài rất hút khách.
Đến Quảng Phú Cầu, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng một khung cảnh đẹp mắt mà còn có cơ hội tìm hiểu sâu hơn về văn hóa và con người nơi đây.
Điểm nhấn đặc biệt nhất tại Quảng Phú Cầu chính là hình ảnh những bó chân hương được bó lại thành các cụm lớn, với phần chân xòe tròn đều như những đóa hoa khổng lồ. Sắc đỏ và vàng đặc trưng của hương, vốn là những màu sắc may mắn trong văn hóa phương Đông, tạo nên một bối cảnh chụp ảnh vô cùng ấn tượng. Khung cảnh này thu hút nhiều nhiếp ảnh gia trong và ngoài nước cũng như trở thành điểm check-in yêu thích của giới trẻ.
Du khách có thể quan sát trực tiếp các công đoạn làm ra một nén hương. Từ việc chẻ vầu, vót tăm, nhuộm phẩm cho đến se hương và phơi khô, tất cả đều đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ. Nguyên liệu làm hương thường là các loại thảo mộc tự nhiên như trầm, tùng, quế chi, hoa hồi... tạo nên mùi thơm đặc trưng. Ngày nay, một số công đoạn đã được hỗ trợ bằng máy móc để tăng năng suất, nhưng những kỹ thuật thủ công cốt lõi vẫn được gìn giữ.
Trong “Đề án tổng thể phát triển làng nghề trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2050”, giai đoạn 2025 - 2030, Hà Nội phấn đấu khôi phục, bảo tồn được ít nhất 5 nghề, làng nghề truyền thống có nguy cơ mai một, thất truyền; công nhận mới ít nhất 10 nghề và 25 làng nghề, làng nghề truyền thống, phát triển ít nhất 3 làng nghề gắn với du lịch, hình thành 10 tour tuyến du lịch làng nghề, trải nghiệm.
Đến năm 2050, khôi phục, bảo tồn được ít nhất 10 nghề, làng nghề truyền thống có nguy cơ mai một, thất truyền; công nhận mới từ 10 nghề và 20 làng nghề, làng nghề truyền thống trở lên. Đồng thời, phát triển ít nhất 20 làng nghề gắn với du lịch, hình thành 20 tour tuyến du lịch làng nghề, trải nghiệm…
Để đạt mục tiêu trên, thành phố tập trung công tác quy hoạch làng nghề; đẩy mạnh tuyên truyền, vận động và nâng cao năng lực quản lý nhà nước đối với công tác bảo tồn và phát triển làng nghề. Đồng thời, thành phố sẽ hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ bảo tồn và phát triển làng nghề; rà soát, xây dựng vùng nguyên liệu cung ứng tại chỗ, bảo đảm cung ứng một phần nguyên liệu cho các làng nghề. Bên cạnh đó, các cơ quan, địa phương sẽ đẩy mạnh xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu gắn với sản phẩm OCOP và hình thành thêm những mô hình làng nghề gắn với du lịch, phù hợp với phát triển kinh tế - xã hội của địa phương./.
Nội dung: Phương Quỳnh
Thiết kế: Vũ Bắc
Ảnh, video: TTXVN
