Trong bức tranh nhiều gam màu của bối cảnh hiện nay, đời sống văn hóa cơ sở không chỉ đứng trước thách thức mà còn sở hữu những thời cơ và thuận lợi, tạo nền tảng vững chắc để bứt phá.
Xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở đóng vai trò quan trọng trong gìn giữ và lan tỏa các giá trị văn hóa truyền thống, phát triển đời sống tinh thần phong phú, lành mạnh cho cộng đồng dân cư. Trong bối cảnh đất nước bước vào kỷ nguyên mới, công tác xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở đứng trước nhiều cơ hội mới và cả những thách thức, đòi hỏi các ngành, địa phương có giải pháp phù hợp, góp phần phát triển hài hòa, toàn diện kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân.
*Nền tảng vững chắc
Thông tin từ Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch): Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở văn minh, lành mạnh là nhiệm vụ quan trọng luôn được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm với mục tiêu chung là không ngừng nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, từng bước thu hẹp khoảng cách về hưởng thụ văn hóa giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng miền... Từ những chủ trương, chính sách đúng đắn, đời sống văn hóa cơ sở ngày một nâng lên, đời sống vật chất, tinh thần được cải thiện.
Các phong trào văn hóa từ gia đình, làng, bản, khu phố, cơ quan, đơn vị được lan tỏa, phát triển cả về lượng và chất. Cùng với đó, phong trào văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao và hoàn thiện thiết chế văn hóa cơ sở được các cấp ủy Đảng, chính quyền quan tâm chỉ đạo thực hiện toàn diện, tạo chuyển biến tích cực, góp phần xây dựng và phát triển đời sống văn hóa, kinh tế, xã hội của mỗi địa phương. Qua đó, các hoạt động thúc đẩy tinh thần đoàn kết, gắn bó cộng đồng, lan tỏa giá trị nhân văn và bản sắc văn hóa dân tộc.
Phó Giáo sư Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách, Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội nhận định: Đời sống văn hóa cơ sở ở nước ta đang bước vào giai đoạn chuyển mình đặc biệt, gắn liền với những cải cách quan trọng về thể chế và tổ chức bộ máy của đất nước. Việc sắp xếp lại đơn vị hành chính, tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp tỉnh - xã không chỉ là sự tinh gọn bộ máy mà còn có ý nghĩa trực tiếp đối với việc tổ chức và phát triển đời sống văn hóa ở cơ sở.
Trong bức tranh nhiều gam màu của bối cảnh hiện nay, đời sống văn hóa cơ sở không chỉ đứng trước thách thức mà còn sở hữu những thời cơ và thuận lợi, tạo nền tảng vững chắc để bứt phá. Thuận lợi lớn nhất đến từ sự quan tâm đặc biệt của Đảng và Nhà nước đối với lĩnh vực văn hóa. Trong các nghị quyết Trung ương gần đây, văn hóa luôn được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội, coi đó là nền tảng tinh thần của quốc gia và động lực nội sinh cho phát triển bền vững. Bối cảnh kinh tế, xã hội phát triển cũng tạo ra những tiền đề mới. Người dân không chỉ dừng lại ở việc “tiêu dùng” văn hóa mà còn tham gia vào quá trình sáng tạo và lan tỏa văn hóa. Đây là điều kiện thuận lợi để các hoạt động văn hóa cơ sở trở thành sân chơi chung, nơi mỗi người dân vừa là chủ thể sáng tạo vừa là khán giả, người thụ hưởng.
Cũng theo Phó Giáo sư Bùi Hoài Sơn, một thuận lợi đặc biệt quan trọng của văn hóa cơ sở Việt Nam chính là nền tảng truyền thống bền chặt. Đặt trong bối cảnh kỷ nguyên mới, truyền thống ấy không mất đi mà trái lại, càng trở thành “chất keo” để gắn kết cộng đồng, củng cố niềm tin xã hội và nuôi dưỡng tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc.
Phó Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện, Nguyễn Quốc Huy khẳng định: Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở nước ta đang đứng trước nhiều thuận lợi, cơ hội phát triển mới. Từ kết quả của những năm qua, hiện nay nhiều giá trị văn hóa đã và đang được gìn giữ, phát huy từ chính các làng, thôn, bản, tổ dân phố, khu dân cư, góp phần làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân.
Với góc nhìn từ cơ sở, ông Phan Thanh Sơn, Bí thư Đảng ủy xã Cái Bè, tỉnh Đồng Tháp chia sẻ: Sau sắp xếp địa giới hành chính, xã Cái Bè là địa phương sở hữu nhiều di sản văn hóa và tài nguyên du lịch, trong đó có chợ nổi Cái Bè đậm nét văn hóa sông nước, làng cổ Đông Hòa Hiệp từng được Tổng cục Du lịch Việt Nam (nay là Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam ) và Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) chọn đầu tư phát triển mô hình du lịch nông thôn. Xã xác định đẩy mạnh phát triển đời sống văn hóa ở cơ sở chính là phát huy thế mạnh truyền thống văn hóa, sự tham gia của cộng đồng dân cư vào các hoạt động bảo tồn, phát triển văn hóa gắn với nâng cao đời sống. Trong đó, Cái Bè tập trung bảo tồn và phát huy giá trị làng cổ Đông Hòa Hiệp, đẩy mạnh phát triển du lịch văn hóa kết hợp du lịch trải nghiệm nông nghiệp nông thôn, làng nghề, du lịch sinh thái dọc theo sông Tiền. Các hộ dân được khuyến khích, tạo thuận lợi, hỗ trợ kết nối để vừa bảo tồn nét văn hóa qua những ngôi nhà cổ của gia đình, vừa khai thác, phát triển du lịch, tăng thêm thu nhập.
*Tạo sức sống mới
Phó Giáo sư Bùi Hoài Sơn cho rằng, bên cạnh những cơ hội, đời sống văn hóa cơ sở cũng đối mặt với nhiều thách thức. Ở các thành phố lớn, đời sống văn hóa sôi động, đa dạng thì ở nhiều vùng sâu, vùng xa, hoạt động văn hóa vẫn còn thiếu cơ sở vật chất và nhân lực chuyên môn. Thêm vào đó, toàn cầu hóa và sự bùng nổ của mạng xã hội đã đem lại nguồn thông tin dồi dào, nhưng cũng kéo theo không ít hệ lụy. Bối cảnh mới mang lại cả thời cơ và thách thức. Nếu biết tận dụng những cải cách thể chế, cơ hội từ khoa học, công nghệ và sự tham gia của khu vực tư nhân, đồng thời kịp thời khắc phục sự chênh lệch và nguy cơ mai một bản sắc, thì đời sống văn hóa cơ sở sẽ không chỉ được củng cố mà còn có thể trở thành động lực quan trọng cho phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.
Cũng theo Phó Giáo sư Bùi Hoài Sơn, khi một địa phương sáp nhập, điều quan trọng không phải là giữ nguyên mọi thứ như cũ, mà là tạo ra không gian để văn hóa địa phương có thể thích nghi, phát triển trong bối cảnh mới. Những lớp học truyền dạy nghệ thuật dân gian cần tiếp tục được tổ chức, những không gian sáng tạo văn hóa cần được mở rộng. Bên cạnh đó, công tác quy hoạch phát triển văn hóa cấp địa phương cần được xây dựng lại trên cơ sở địa giới mới.
Tại Đồng bằng sông Cửu Long, tỉnh Vĩnh Long hiện nay được hình thành trên cơ sở sáp nhập ba tỉnh Trà Vinh, Bến Tre và Vĩnh Long cũ. Trong giai đoạn phát triển mới, đời sống văn hóa ở cơ sở tiếp tục được các ngành, địa phương quan tâm, tổ chức nhiều hoạt động văn hóa cộng đồng tạo không khí vui tươi, phấn khởi trong nhân dân, góp phần duy trì, bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống của cộng đồng các dân tộc.
Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Vĩnh Long Nguyễn Quỳnh Thiện, cuối tháng 10 và đầu tháng 11 vừa qua, tỉnh đã tổ chức Tuần lễ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chào mừng Lễ hội Ok Om Bok (lễ hội truyền thống của đồng bào Khmer Nam Bộ) với chủ đề xuyên suốt “Khám phá và trải nghiệm di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Lễ hội Ok Om Bok”. Trong đó, chuỗi hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao, trình diễn nghề truyền thống, giới thiệu ẩm thực, sản phẩm du lịch, triển lãm sản phẩm OCOP… được tổ chức tại nhiều địa điểm có đông đồng bào Khmer sinh sống, qua đó giới thiệu, quảng bá những nét văn hóa bản địa đặc sắc, khơi dậy truyền thống văn hóa và tăng cường tinh thần đoàn kết trong cộng đồng các dân tộc; góp phần xây dựng quê hương ngày càng văn minh, giàu đẹp.
Một hoạt động khác diễn ra tại tỉnh An Giang vào giữa tháng 11 vừa qua là Liên hoan nghệ thuật quần chúng các khu dân cư toàn quốc, do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND tỉnh An Giang tổ chức cũng tạo dấu ấn nổi bật. Ông Nguyễn Quốc Huy, Phó Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện đánh giá: Liên hoan thực sự là "hành trình tỏa sáng - kết nối văn hóa các khu dân cư", góp phần thúc đẩy tinh thần đoàn kết, sáng tạo, bảo tồn và phát huy nhiều giá trị văn hóa truyền thống, xây dựng phong trào văn hóa, văn nghệ ở cơ sở trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.
Năm nay, nhiều tỉnh, thành phố đã mang tới Liên hoan nghệ thuật quần chúng các khu dân cư toàn quốc các chương trình biểu diễn sinh động, gắn với hoạt động văn hóa thiết thực, phong phú ở cơ sở, đồng thời thể hiện bản sắc văn hóa địa phương. Tiêu biểu là các chương trình có chủ đề: Tự hào đất Tổ - rạng rỡ Việt Nam ngày mới, Sơn La - miền đất yêu thương, Đồng Nai ngày mới - bản sắc, đoàn kết và hội nhập, Cần Thơ kết nối tương lai, An Giang khát vọng phồn vinh, Đồng Tháp - bức tranh ngày mới... Các chương trình đã cho thấy sức sống mới của phong trào văn hóa, văn nghệ ở cơ sở, lan tỏa mạnh mẽ các giá trị văn hóa truyền thống trong kỷ nguyên mới của đất nước./.
