Trong dòng chảy lịch sử, phong trào Đờn ca tài tử Nam bộ ở Long An (cũ) và vùng phụ cận ngày càng phát triển mạnh mẽ, các Câu lạc bộ ra đời và duy trì sinh hoạt định kỳ, trở thành nơi hội tụ của các nghệ nhân, tài tử - những người luôn cháy lửa đam mê nhiệt huyết với văn hóa của dân tộc.
Giữa nhịp sống hối hả, Đờn ca tài tử không chỉ là nghệ thuật, mà còn là ký ức, là niềm tự hào của người Nam Bộ. Từ “chiếc nôi” Long An, sau hợp nhất với Tây Ninh, dòng chảy ấy vẫn miệt mài, ngân vang như khúc vọng cổ tha thiết bên bờ sông Vàm Cỏ, góp phần khẳng định sức sống trường tồn của một di sản văn hóa phi vật thể nhân loại.
Dấu ấn từ thầy Ba Đợi
Theo các nhà nghiên cứu, nhạc tài tử Nam Bộ ban đầu xuất phát từ những người nông dân vùng Thuận Quảng vào Nam khai phá, định cư. Họ mang theo tiếng đờn đơn sơ, phục vụ giải trí sau những ngày lao động mệt nhọc.
Đến cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, nhạc sư Nguyễn Quang Đại (thầy Ba Đợi) theo phong trào Cần Vương vào Nam truyền dạy âm nhạc, trong đó có vùng Cần Đước, Cần Giuộc, Tân An. Ông không chỉ sưu tầm, hệ thống hóa các bài bản, mà còn sáng tạo thêm chữ đờn, mở rộng khuôn nhịp, làm phong phú thêm vốn liếng nghệ thuật. Từ đó, Đờn ca tài tử thoát khỏi tính ngẫu hứng dân gian, vươn lên thành một loại hình nghệ thuật bác học có quy chuẩn. Chính vì công lao to lớn ấy, ông được tôn vinh là hậu tổ của Đờn ca tài tử Nam Bộ.
Năm 1996, linh vị thầy Ba Đợi được rước về thờ tại đình Vạn Phước (huyện Cần Đước, Long An cũ), nơi đây cho đến nay vẫn là không gian sinh hoạt, tưởng niệm và thực hành Đờn ca tài tử, nơi kết nối những thế hệ nghệ nhân.
Trong dòng chảy lịch sử, phong trào Đờn ca tài tử Nam bộ ở Long An (cũ) và vùng phụ cận ngày càng phát triển mạnh mẽ, các Câu lạc bộ ra đời và duy trì sinh hoạt định kỳ, trở thành nơi hội tụ của các nghệ nhân, tài tử - những người luôn cháy lửa đam mê nhiệt huyết với văn hóa của dân tộc.
Bất chấp những khó khăn về điều kiện kinh tế, xã hội, nhất là thị hiếu đổi thay của thời đại, ở trong họ như có sẵn dòng chảy nhiệt huyết của một loại hình văn hoá dân tộc.
Một trong những điển hình là Câu lạc bộ Đờn ca tài tử Mộc Hóa. Chị Lê Thị Cẩm Châu - Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật tỉnh Tây Ninh (nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin và Truyền thanh Mộc Hóa) nhớ lại: “Thuở ban đầu khi huyện Mộc Hóa tách ra từ thị xã Kiến Tường, kinh phí rất hạn hẹp, nhưng nhờ am hiểu, đam mê và nhiệt huyết với Đờn ca tài tử nên chúng tôi nỗ lực duy trì hoạt động Câu lạc bộ của huyện. Kinh phí chỉ cho phép một năm chỉ tập huấn hai lần, nhưng các thành viên vừa sinh hoạt, tập luyện vừa hướng hướng dẫn cho nhau”.
"Tôi hướng dẫn từng người từng người một, đủ các lứa tuổi, kiên trì truyền dạy 20 bài bản tổ và các bài vọng cổ nhịp 16, nhịp 32, cùng 8 bài ngự của nhạc sư Nguyễn Quang Đại. Có em nhỏ chỉ mới 10 tuổi đã thuộc và hát rất hay 1 trong 8 bài ngự, đó chính là điều đáng mừng về các thế hệ truyền nhân của Đờn ca tài tử Nam bộ", chị Lê Thị Cẩm Châu cho biết.
Nhờ sự kiên trì, Câu lạc bộ Đờn ca tài tử Mộc Hóa nhanh chóng lớn mạnh, tham gia các hội thi, liên hoan trong tỉnh và luôn đạt thành tích cao. Đồng thời hoạt động gắn kết với du lịch và báo chí giúp Đờn ca tài tử lan tỏa, tạo nên quỹ hoạt động tự chủ cho Câu lạc bộ. Đây cũng là tiền đề để phong trào Đờn ca tài tử Tây Ninh sau hợp nhất tiếp tục phát triển bền vững.
Giữ hồn dân tộc trong đời sống hiện đại
Tháng 3/2025, Câu lạc bộ Đờn ca tài tử thuộc Hiệp hội Du lịch tỉnh Tây Ninh được thành lập với mục tiêu vừa bảo tồn di sản vừa kết hợp phục vụ du lịch. Bà Nguyễn Thị Hoàng Oanh, Chủ nhiệm câu lạc bộ cho biết: “Câu lạc bộ duy trì sinh hoạt định kỳ hàng tháng. Thời gian tới, câu lạc bộ mong muốn kết hợp các tour du lịch để đưa Đờn ca tài tử đến gần hơn với du khách, đồng thời thu hút thêm nhiều thành viên, tạo sức lan tỏa rộng khắp”.
Chị Lê Thị Cẩm Châu cho biết: Thực tế cho thấy, du khách, đặc biệt là khách quốc tế, rất thích thú khi được trực tiếp lắng nghe và cảm nhận sự sâu lắng trong từng nhịp đàn, câu ca. Đó là lợi thế để Đờn ca tài tử trở thành sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc của vùng đất mới.
Để bảo tồn và phát triển bền vững, tỉnh đã ban hành Đề án Bảo vệ và phát triển nghệ thuật Đờn ca tài tử giai đoạn 2024 - 2026, tầm nhìn 2030 với tổng kinh phí gần 10 tỉ đồng. Đề án tập trung vào việc quảng bá, truyền dạy, tổ chức hội thi, hỗ trợ các câu lạc bộ. “Chúng tôi rất mong nhận được sự đồng hành của mạnh thường quân, doanh nghiệp để đẩy mạnh xã hội hóa, duy trì các hoạt động Đờn ca tài tử. Đặc biệt, cần tập trung đào tạo nâng cao kỹ năng cho tài tử đờn, tài tử ca để vừa gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, vừa phục vụ khách du lịch tốt hơn”, chị Lê Thị Cẩm Châu chia sẻ.
Ngày nay, dù trong bối cảnh hiện đại hóa, tiếng đàn, tiếng ca của Đờn ca tài tử vẫn vang lên trong các đình làng, trong không gian văn hóa cộng đồng, trong những chương trình nghệ thuật và cả trên sóng truyền hình. Các nghệ nhân như Nghệ nhân Ưu tú Hồng Cúc không chỉ biểu diễn mà còn kiên trì truyền dạy, hợp tác với các đài truyền hình để giữ lửa cho di sản, đưa Đờn ca tài tử đến với công chúng cả nước./.
