Xí Thoại đang khai thác hiệu quả bản sắc văn hóa Ba Na để phát triển du lịch cộng đồng, vừa gìn giữ di sản vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân.
Giữa đại ngàn Xuân Lãnh (tỉnh Đắk Lắk), thôn Xí Thoại nổi lên như một điểm sáng trong hành trình bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch cộng đồng của người Ba Na. Nơi đây, loại hình nghệ thuật “Trống đôi, cồng ba, chiêng năm” – Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia được ghi danh năm 2016, cùng nghề dệt thổ cẩm truyền thống đã tạo nên bản sắc riêng biệt, trở thành nền tảng quan trọng cho dự án du lịch cộng đồng đang được triển khai, mang đến nguồn thu ổn định và sinh kế bền vững cho người dân địa phương.
“Hơi thở” văn hóa trong từng âm thanh, sợi vải
Thôn Xí Thoại có hơn 200 hộ dân với khoảng 600 nhân khẩu, trong đó 95% là người Ba Na. Nhờ nỗ lực bảo tồn của chính quyền, ngành Du lịch và các tổ chức quốc tế, thôn đã đi từ danh hiệu thôn văn hóa miền núi đầu tiên của tỉnh Phú Yên cũ (năm 2000) đến thôn văn hóa du lịch cộng đồng (2014). Đặc biệt, năm 2024, Xí Thoại được công nhận là làng nghề truyền thống dệt thổ cẩm.
Nghề dệt thổ cẩm là niềm tự hào của người Ba Na nơi đây. Những tấm khăn, túi, váy dệt thủ công với hoa văn độc đáo từng đứng trước nguy cơ mai một, nay được phục hồi mạnh mẽ nhờ sự hỗ trợ của chính quyền và các tổ chức.
Nghệ nhân Nguyễn Thị Ri cho biết thổ cẩm được dệt từ lanh, bông, gai dầu – hoàn toàn thủ công và thân thiện với môi trường. Mỗi hoa văn là câu chuyện về đời sống, phong tục của dân tộc Ba Na. Người làm nghề phải bỏ ra nhiều công sức, sự tỉ mỉ và khéo léo để hoàn thiện từng sản phẩm.
Xã thường xuyên tổ chức các cuộc thi dệt thổ cẩm, đan đát, giới thiệu ẩm thực, trưng bày sản phẩm đặc trưng... giúp người dân thêm cơ hội giao lưu, quảng bá văn hóa và gìn giữ truyền thống.
Hằng năm, vào dịp cuối tháng Giêng, UBND huyện Đồng Xuân (tỉnh Phú Yên cũ) tổ chức lễ hội “Trống đôi, cồng ba, chiêng năm” tại thôn Xí Thoại. Đây là sự kiện văn hóa lớn, thu hút người dân và du khách bởi nét độc đáo của nghệ thuật trống – cồng – chiêng đặc trưng người Ba Na. Điểm nhấn của lễ hội là màn trình diễn trích đoạn nghi thức truyền thống kết hợp biểu diễn trống, cồng, chiêng. Âm thanh vang vọng giữa núi rừng, khi dìu dặt khoan thai, khi rộn ràng háo hức, tạo nên không gian văn hóa đậm màu sắc bản địa.
Anh Sô Dun Toàn (thôn Xí Thoại) chia sẻ rằng lễ hội là hoạt động được người dân mong đợi nhất trong năm. Các nghệ nhân thường luyện tập từ nhiều tháng trước để có thể mang đến cho du khách những tiết mục chỉn chu, ý nghĩa.
Địa phương luôn chú trọng phục dựng lễ hội, khôi phục các di sản văn hóa và đưa vào sản phẩm du lịch cộng đồng. Những điệu múa, nhảy, kỹ thuật đánh trống - cồng - chiêng của người Ba Na được bảo tồn thông qua các hoạt động biểu diễn, giao lưu, ông Huỳnh Anh Tuấn, Chủ tịch UBND xã Xuân Lãnh nhấn mạnh.
Hướng đến sinh kế bền vững
Năm 2024, với sự hỗ trợ của Tổ chức Y tế Hà Lan – Việt Nam, một tổ hợp làm du lịch cộng đồng thôn Xí Thoại với 14 thành viên được hình thành, bước đầu xây dựng nên sản phẩm du lịch văn hóa cộng đồng như biểu diễn văn hóa cồng chiêng, dệt thổ cẩm, uống rượu cần, tham quan, dã ngoại phục vụ du khách.
Ông Huỳnh Anh Tuấn, Chủ tịch UBND xã Xuân Lãnh cho rằng, mô hình du lịch cộng đồng tại thôn Xí Thoại là bước đi quan trọng trong việc khai thác hài hòa tiềm năng văn hóa và cảnh quan thiên nhiên của địa phương. Chính quyền xã khuyến khích người dân mở homestay, tổ chức tour trải nghiệm đời sống bản địa, qua đó tạo điểm nhấn thu hút khách du lịch.
Nghệ nhân Đinh Văn Máy - người đánh trống trong đội nghệ thuật “Trống đôi, cồng ba, chiêng năm”, cho biết nhờ tổ hợp du lịch, anh có thêm cơ hội biểu diễn loại hình nghệ thuật này nhiều hơn tại các lễ hội, truyền bá được các giá trị đặc sắc của đồng bào Ba Na. Anh cũng có thêm thu nhập hằng tháng, cải thiện đời sống gia đình.
Du khách Hồ Đình Lợi, đến từ Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ ấn tượng mạnh mẽ khi lần đầu trải nghiệm không gian văn hóa ở thôn Xí Thoại: Trong không gian núi rừng hùng vĩ, người dân trong trang phục truyền thống trình diễn “Trống đôi, cồng ba, chiêng năm” một cách điêu luyện, âm thanh vang vọng, trầm hùng khiến anh ấn tượng mạnh. Anh Lợi cho biết, nếu có dịp sẽ quay trở lại và lưu trú qua đêm để tìm hiểu sâu hơn về các sản phẩm du lịch cộng đồng nơi đây.
Ông Lê Văn Khương, Tổ trưởng Tổ hợp tác du lịch cộng đồng thôn Xí Thoại, nhận định rằng du lịch nông nghiệp – nông thôn ngày càng thu hút du khách muốn tìm hiểu văn hóa bản địa. Đây cũng là cơ hội để Xí Thoại phát huy giá trị văn hóa truyền thống nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tổ hợp tác du lịch cộng đồng thôn Xí Thoại đang từng bước đem lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân.
Chủ tịch UBND xã Xuân Lãnh Huỳnh Anh Tuấn cho biết, thời gian tới, xã tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân tham gia cùng chính quyền trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, huy động nguồn lực để đầu tư cơ sở hạ tầng, nâng cao chất lượng dịch vụ và bồi dưỡng kỹ năng cho lực lượng làm du lịch tại điểm du lịch cộng đồng.
Mục tiêu của xã là vừa bảo tồn văn hóa truyền thống, vừa tạo sinh kế bền vững, thu hút du khách và nâng cao đời sống cộng đồng.
Trong định hướng chung, việc phát triển du lịch cộng đồng tại Xí Thoại cũng phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo tồn văn hóa gắn với phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Nghị quyết 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hoá, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước nhấn mạnh yêu cầu “bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa truyền thống, gắn với phát triển du lịch bền vững”. Bên cạnh đó, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2030 cũng ưu tiên hỗ trợ khôi phục nghề truyền thống, phát triển sinh kế và nâng cao đời sống người dân. Những chính sách này tạo nền tảng quan trọng để Xí Thoại tiếp tục mở rộng mô hình du lịch cộng đồng, tăng cường đào tạo kỹ năng, đầu tư hạ tầng và xây dựng sản phẩm văn hóa đặc trưng, góp phần gìn giữ bản sắc Ba Na và thúc đẩy phát triển bền vững tại địa phương./.
(Bài viết có sự phối hợp thực hiện của Vụ Pháp chế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch)
