Để phục vụ phát triển bền vững kinh tế – xã hội ở cấp vùng và địa phương, trước tiên phải xây dựng được một khung lý thuyết đủ chặt chẽ, có khả năng ứng dụng trong thực tiễn. Phát triển không thể chỉ nhìn từ góc độ tăng trưởng kinh tế, mà cần đặt trong mối quan hệ hài hòa giữa kinh tế, xã hội, môi trường và con người.
Ngày 31/12, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam tổ chức Hội thảo khoa học “Nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn phục vụ phát triển bền vững kinh tế – xã hội tại địa phương: Cơ sở lý luận và thực tiễn”. Sự kiện nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của nghiên cứu khoa học xã hội ở cấp vùng và địa phương; đồng thời trao đổi các cách tiếp cận, khung phân tích và mô hình đánh giá phù hợp với điều kiện, đặc thù của từng địa bàn. Qua đó, đề xuất các định hướng, giải pháp và bộ tiêu chí khoa học có khả năng ứng dụng trong hoạch định chính sách, đánh giá mức độ và xu hướng phát triển bền vững của địa phương trong giai đoạn tới.
Phát biểu tại Hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh, nhấn mạnh, trong bối cảnh thế giới và khu vực đang có những biến đổi nhanh chóng, phức tạp và khó lường, yêu cầu phát triển nhanh và bền vững được đặt ra ngày càng cao đối với mỗi quốc gia cũng như từng địa phương. Thực tiễn đó cho thấy vai trò nền tảng của khoa học – bao gồm cả khoa học xã hội và nhân văn – ngày càng trở nên quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề phát triển dài hạn.
Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã Hội Việt Nam Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi, dẫn lại việc Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua Nghị quyết lấy năm 2022 là Năm quốc tế về khoa học cơ bản vì sự phát triển bền vững, qua đó khẳng định khoa học là nền tảng của phát triển bền vững. Việt Nam là một trong những quốc gia khởi xướng sáng kiến này, thể hiện rõ cam kết mạnh mẽ đối với phát triển bền vững dựa trên tri thức khoa học, công nghệ và chuyển đổi số.
Ở trong nước, các Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã xác định rõ yêu cầu nâng cao vai trò của khoa học xã hội và nhân văn trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách phát triển đất nước. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã giao cho Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam những nhiệm vụ trực tiếp, đòi hỏi Viện Hàn lâm không chỉ tập trung nghiên cứu các vấn đề cơ bản mà còn phải chú trọng hơn nữa việc gắn nghiên cứu với thực tiễn phát triển kinh tế – xã hội của đất nước và của từng địa phương.
Trong giai đoạn 2020–2024, Viện Hàn lâm đã triển khai Chương trình “Khoa học xã hội và nhân văn phục vụ phát triển nhanh và bền vững kinh tế – xã hội tại địa phương”, qua đó tạo lập khuôn khổ hợp tác hiệu quả giữa Viện Hàn lâm và các địa phương trên phạm vi cả nước. Thực tiễn triển khai Chương trình cho thấy, khoa học xã hội và nhân văn không chỉ có giá trị về mặt lý luận mà còn có khả năng đóng góp trực tiếp, thiết thực cho quá trình xây dựng và thực thi chính sách phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương; nhiều kết quả nghiên cứu đã được các địa phương tiếp nhận, vận dụng trong công tác quy hoạch, xây dựng chương trình, đề án và hoàn thiện cơ chế, chính sách.
Bước sang giai đoạn 2025–2030, yêu cầu đối với nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn phục vụ phát triển kinh tế – xã hội tại địa phương đặt ra ở một tầm cao mới. Đây là giai đoạn bản lề trong việc thực hiện các chiến lược phát triển kinh tế – xã hội của đất nước, đặc biệt là thực hiện các nghị quyết của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV tới đây. Đồng thời, đây cũng là thời kỳ các địa phương phải triển khai đồng bộ các quy hoạch, chiến lược phát triển theo chính quyền địa phương hai cấp và các đơn vị hành chính mới. Bên cạnh đó, các địa phương sẽ phải đối mặt với những thách thức ngày càng phức tạp như biến đổi khí hậu, già hóa dân số, di cư, chuyển đổi số, yêu cầu phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, cũng như những tác động từ biến động kinh tế và địa chính trị thế giới và khu vực.
Trong bối cảnh đó, khoa học xã hội và nhân văn cần được đặt đúng vị trí như một nguồn lực tri thức quan trọng, góp phần giúp các địa phương nhận diện đúng vấn đề, hiểu rõ đặc thù phát triển, dự báo xu hướng và lựa chọn các giải pháp phù hợp. Nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn trong giai đoạn 2025–2030 không chỉ dừng lại ở việc mô tả thực trạng, mà cần hướng mạnh hơn vào phân tích cấu trúc, dự báo dài hạn và tư vấn chính sách, qua đó hỗ trợ đắc lực các địa phương phát triển theo hướng bền vững, bao trùm và hài hòa.
Thông qua Hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ Lê Văn Lợi mong muốn các đại biểu tập trung thảo luận sâu hơn vào một số vấn đề trọng tâm, nhằm làm rõ những câu hỏi then chốt: Thứ nhất, làm thế nào để nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn thực sự xuất phát từ nhu cầu phát triển của địa phương. Thứ hai, làm thế nào để kết quả nghiên cứu được tiếp nhận và sử dụng hiệu quả trong quá trình xây dựng và thực thi chính sách. Thứ ba, làm thế nào để tăng cường mối liên kết lâu dài, bền vững giữa Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam và các địa phương trong bối cảnh mới.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Tuấn, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam)
để phục vụ phát triển bền vững kinh tế – xã hội ở cấp vùng và địa phương, trước tiên phải xây dựng được một khung lý thuyết đủ chặt chẽ, có khả năng ứng dụng trong thực tiễn. Phát triển không thể chỉ nhìn từ góc độ tăng trưởng kinh tế, mà cần đặt trong mối quan hệ hài hòa giữa kinh tế, xã hội, môi trường và con người.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Tuấn đề xuất mở rộng khung phát triển bền vững truyền thống. Bên cạnh ba trụ cột quen thuộc là kinh tế, xã hội và môi trường, cần bổ sung trụ cột thể chế với vai trò bao trùm, bảo đảm sự vận hành đồng bộ của các lĩnh vực. Đối với cấp vùng và địa phương, đặc biệt là những khu vực có tính đặc thù như biên giới, hải đảo, cần tính đến thêm các yếu tố riêng như văn hóa vùng và yêu cầu về chính trị, quốc phòng, an ninh, những nội dung có tác động trực tiếp đến định hướng và khả năng phát triển.
Một điểm nhấn quan trọng khác của khung lý thuyết này là coi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là nền tảng xuyên suốt, tạo động lực cho tăng trưởng nhanh và bền vững. Chỉ khi làm rõ được mối quan hệ giữa các trụ cột và xây dựng được bộ tiêu chí phù hợp với đặc thù vùng, địa phương, khung lý thuyết phát triển bền vững mới có giá trị trong đánh giá, dự báo và hoạch định chính sách- Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Quang Tuấn nhấn mạnh.
Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thị Thuý Nga, Viện trưởng Viện Nhà nước và Pháp luật (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho biết, trong bối cảnh triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, dữ liệu đang trở thành điều kiện “sống còn” đối với khả năng vận hành hiệu quả của bộ máy hành chính; đồng thời làm rõ những vấn đề pháp lý phát sinh từ thực tiễn khi bỏ cấp trung gian, qua đó cho thấy cải cách tổ chức bộ máy không chỉ là câu chuyện tinh gọn về mặt cơ cấu, mà còn là phép thử đối với năng lực vận hành thủ tục hành chính trong môi trường số.
Dịch vụ công trực tuyến cho phép người dân thực hiện toàn bộ quy trình thủ tục hành chính trên môi trường mạng, không phụ thuộc vào địa giới hành chính đã trở thành định hướng rõ ràng trong các chính sách hiện nay. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cho thấy áp lực đang dồn mạnh xuống cấp xã. Theo số liệu của Văn phòng Chính phủ, tính đến tháng 10/2025, cấp xã tiếp nhận 11,8 triệu hồ sơ, chiếm gần 74% tổng số hồ sơ hành chính trên cả nước.
Trong bối cảnh đó, Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thị Thuý Nga cho rằng, việc tái sử dụng dữ liệu số hóa đang là “nút thắt” lớn, khi tỷ lệ kết nối, chia sẻ và sử dụng lại dữ liệu giữa các cơ quan còn thấp. Do vậy, cải cách thủ tục hành chính theo mô hình chính quyền hai cấp sẽ khó bền vững nếu chỉ đo bằng tỷ lệ trực tuyến hay mức độ thuận tiện, mà cốt lõi nằm ở việc chuẩn hóa, kết nối và tái sử dụng dữ liệu, cùng với việc hoàn thiện khung pháp lý bảo đảm trách nhiệm, giám sát và năng lực vận hành của chính quyền cơ sở.
Từ những phân tích nêu trên, các nhà khoa học tại Hội thảo tập trung làm rõ vai trò của khoa học xã hội và nhân văn trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho hoạch định chính sách, xây dựng mô hình phát triển phù hợp với đặc thù vùng, địa phương. Nhiều ý kiến thống nhất cho rằng cần tiếp cận phát triển bền vững một cách toàn diện, gắn kết chặt chẽ giữa kinh tế, xã hội, môi trường, văn hóa, thể chế và khoa học – công nghệ, qua đó bảo đảm lợi ích lâu dài cho người dân hôm nay và các thế hệ mai sau./.
